Ο Μαύρος Κύκνος της αβεβαιότητας: Πώς να είστε έτοιμοι για το απρόοπτο στη ζωή

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Η φράση «μαύρος κύκνος» μπορεί να φέρνει στο νου εικόνες ενός σπάνιου και εντυπωσιακού πτηνού. Στον κόσμο της οικονομίας, της στρατηγικής και, κατ' επέκταση, της ίδιας της ζωής, ο μαύρος κύκνος συμβολίζει κάτι πολύ πιο δυσοίωνο: ένα απρόβλεπτο, ακραίο γεγονός με τεράστιες συνέπειες, το οποίο εκ των υστέρων μοιάζει σαν να ήταν αναπόφευκτο. Η ουσία του μαύρου κύκνου είναι η τυχαιότητα και η υπενθύμιση ότι, όσο καλά κι αν σχεδιάζουμε, ποτέ δεν ξέρεις πότε θα βρεις μπροστά σου έναν μαύρο κύκνο.

Αυτή η αβεβαιότητα διαπερνά κάθε πτυχή της ύπαρξής μας. Στην καθημερινή ζωή, οι αναποδιές μπορούν να εμφανιστούν από το πουθενά: μια ξαφνική ασθένεια, μια απρόσμενη απώλεια εργασίας, μια φυσική καταστροφή. Η ψευδαίσθηση του ελέγχου συχνά μας εφησυχάζει, όμως η πραγματικότητα είναι ότι η ζωή είναι γεμάτη εκπλήξεις, ευχάριστες και δυσάρεστες. Η προετοιμασία εδώ δεν σημαίνει να ζούμε με συνεχή φόβο, αλλά να καλλιεργούμε την ανθεκτικότητα, να χτίζουμε δίκτυα υποστήριξης και να έχουμε ένα «μαξιλάρι ασφαλείας», τόσο ψυχολογικό όσο και πρακτικό.

Ακόμα και σε δραστηριότητες που φαινομενικά βασίζονται στην τύχη και την εμπειρία, όπως το ψάρεμα, ο μαύρος κύκνος μπορεί να κάνει την εμφάνισή του. Μπορεί να έχετε μελετήσει τους καιρούς, τα ρεύματα, τις συνήθειες των ψαριών, να έχετε τον καλύτερο εξοπλισμό, και όμως να γυρίσετε με άδεια χέρια. Μια ξαφνική αλλαγή στον καιρό, μια απρόσμενη εμφάνιση θηρευτών ή απλώς η ανεξήγητη απουσία ψαριών μπορούν να μετατρέψουν μια σίγουρη εξόρμηση σε απογοήτευση. Ο έμπειρος ψαράς, όμως, γνωρίζει ότι η επιτυχία δεν είναι πάντα εγγυημένη. Έχει μάθει να αποδέχεται την αβεβαιότητα, να προσαρμόζεται στις συνθήκες και να μην αποθαρρύνεται από μια κακή μέρα. Η προετοιμασία στο ψάρεμα περιλαμβάνει την ευελιξία, την υπομονή και την κατανόηση ότι η φύση έχει τους δικούς της, συχνά απρόβλεπτους, κανόνες.

Πουθενά αλλού ίσως ο μαύρος κύκνος δεν είναι τόσο διαβόητος όσο στο χρηματιστήριο. Οικονομικές κρίσεις, απότομες καταρρεύσεις αγορών, η «φούσκα» που σκάει αναπάντεχα – όλα αυτά είναι παραδείγματα μαύρων κύκνων που έχουν γονατίσει επενδυτές και έχουν ανατρέψει οικονομίες. Οι αναλυτές προσπαθούν να προβλέψουν τις κινήσεις της αγοράς, όμως τα πιο ακραία γεγονότα είναι σχεδόν πάντα εκείνα που κανείς δεν περίμενε. Η προετοιμασία στο χρηματιστήριο δεν σημαίνει να προσπαθείς να προβλέψεις το απρόβλεπτο. Σημαίνει διαφοροποίηση χαρτοφυλακίου, επένδυση με μακροπρόθεσμο ορίζοντα, διαχείριση ρίσκου και, κυρίως, ψυχραιμία απέναντι στην αναπόφευκτη μεταβλητότητα. Η κατανόηση ότι οι «μαύροι κύκνοι» είναι μέρος του παιχνιδιού μπορεί να βοηθήσει τους επενδυτές να αποφύγουν πανικόβλητες αποφάσεις και να παραμείνουν πιστοί στη στρατηγική τους.

Πώς μπορούμε λοιπόν να είμαστε έτοιμοι για τις αναποδιές;

Αποδοχή της Αβεβαιότητας: Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε ότι η πλήρης πρόβλεψη και ο έλεγχος είναι ψευδαισθήσεις.

Καλλιέργεια Ανθεκτικότητας: Η ικανότητα να ανακάμπτουμε από τις δυσκολίες είναι κρίσιμη. Αυτό περιλαμβάνει ψυχική αντοχή, προσαρμοστικότητα και θετική στάση.

Διαφοροποίηση και Ευελιξία: Είτε πρόκειται για τις επενδύσεις μας, είτε για τις δεξιότητές μας, είτε για τα σχέδιά μας, η διαφοροποίηση μειώνει την εξάρτηση από έναν μόνο παράγοντα. Η ευελιξία μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε όταν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο.

Συνεχής Μάθηση και Προσαρμογή: Ο κόσμος αλλάζει διαρκώς. Η διάθεση για μάθηση από τις εμπειρίες – τόσο τις δικές μας όσο και των άλλων – και η προσαρμογή στις νέες συνθήκες είναι απαραίτητη.

Δημιουργία «Μαξιλαριών Ασφαλείας» : Αυτό μπορεί να είναι οικονομικές αποταμιεύσεις, ισχυρές προσωπικές σχέσεις ή εναλλακτικά σχέδια δράσης.

Συμπερασματικά, ο μαύρος κύκνος θα συνεχίσει να εμφανίζεται απρόσκλητος στη ζωή μας, στις εξορμήσεις μας για ψάρεμα και στις επενδυτικές μας προσπάθειες. Αντί να τον φοβόμαστε, ας τον αναγνωρίσουμε ως μια υπενθύμιση της δύναμης του τυχαίου και της ανάγκης για συνεχή εγρήγορση και προσαρμοστικότητα. Γιατί τελικά, παρόλο που ποτέ δεν ξέρεις πότε θα τον συναντήσεις, μπορείς πάντα να είσαι καλύτερα προετοιμασμένος για τις συνέπειες της εμφάνισής του.

Όταν ωθείτε τον εαυτό σας στα άκρα, τότε να περιμένετε και ακραία αποτελέσματα...

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Στην ανθρώπινη φύση ενυπάρχει μια αέναη τάση για υπέρβαση. Μια εσωτερική φλόγα που μας ωθεί να δοκιμάσουμε τα όριά μας, να ξεπεράσουμε τα εμπόδια και να αγγίξουν κορυφές που φαντάζουν άπιαστες. Η φράση "να ωθείς τον εαυτό σου στα άκρα" εμπεριέχει μια υπόσχεση για εξαιρετικά επιτεύγματα, για την αποκάλυψη ενός δυναμικού που αγνοούσαμε. Ωστόσο, αυτή η πορεία προς το ακραίο είναι ένας δρόμος διπλής κατεύθυνσης, όπου τα ακραία αποτελέσματα δεν είναι πάντα αυτά που προσδοκούμε ή επιθυμούμε.

Η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα ανθρώπων που, ωθώντας τον εαυτό τους στα όρια της αντοχής, της δημιουργικότητας ή της πνευματικής αναζήτησης, κατέκτησαν σπουδαία πράγματα. Αθλητές που έσπασαν παγκόσμια ρεκόρ, επιστήμονες που προχώρησαν σε ανακαλύψεις που άλλαξαν τον κόσμο, καλλιτέχνες που δημιούργησαν αριστουργήματα αιώνιας αξίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ακραία προσπάθεια, η αφοσίωση και η πειθαρχία απέδωσαν καρπούς που ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Το αίσθημα της ολοκλήρωσης, η αναγνώριση και η βαθιά ικανοποίηση που πηγάζουν από τέτοιες επιτυχίες αποτελούν την φωτεινή πλευρά των ακραίων αποτελεσμάτων. Είναι η απόδειξη ότι η ανθρώπινη θέληση, όταν εστιάζεται και διοχετεύεται με πάθος, μπορεί να μετακινήσει βουνά.

Από την άλλη πλευρά, η ανελέητη πίεση προς την υπέρβαση ενέχει σημαντικούς κινδύνους. Η ψυχολογία της πίεσης του εαυτού στα άκρα αποκαλύπτει μια πιο σκοτεινή όψη. Η υπερβολική προσπάθεια, χωρίς την απαραίτητη ισορροπία και αυτογνωσία, μπορεί να οδηγήσει σε σωματική και ψυχική εξάντληση, στο φαινόμενο του burnout, σε προβλήματα υγείας και σε μια αίσθηση κενού, ακόμα και μετά την επίτευξη ενός στόχου. Όταν η επιδίωξη του ακραίου γίνεται αυτοσκοπός, όταν αγνοούμε τα σήματα κινδύνου που εκπέμπει το σώμα και ο νους μας, τότε τα "ακραία αποτελέσματα" μπορεί να μεταφραστούν σε διαλυμένες σχέσεις, σε χαμένη ψυχική ηρεμία, σε μια ζωή που θυσιάζεται στον βωμό μιας ακόρεστης φιλοδοξίας...

Η φιλοσοφική θεώρηση της υπέρβασης των ορίων, όπως για παράδειγμα ο Στωικισμός με την έννοια της "οικείωσης" – της σταδιακής επέκτασης της συνειδητότητάς μας από τον εαυτό στην κοινότητα και τον κόσμο – υπογραμμίζει τη σημασία της σοφίας και της αρετής σε αυτή την πορεία. Δεν πρόκειται απλώς για μια τυφλή ώθηση προς τα εμπρός, αλλά για μια συνειδητή προσπάθεια αυτοβελτίωσης που σέβεται την ανθρώπινη φύση και τις ανάγκες της. Η υπέρβαση που οδηγεί στην ευδαιμονία δεν είναι αυτή που μας καταστρέφει, αλλά αυτή που μας ολοκληρώνει.

Συνεπώς, η πρόκληση έγκειται στην εύρεση αυτής της λεπτής ισορροπίας. Ναι, η ώθηση του εαυτού μας πέρα από τα συνηθισμένα όρια είναι συχνά απαραίτητη για την πρόοδο, την καινοτομία και την προσωπική ανάπτυξη. Μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε κρυμμένες δυνάμεις και να επιτύχουμε στόχους που φάνταζαν ανέφικτοι. Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια πρέπει να συνοδεύεται από ενσυναίσθηση, από την ικανότητα να ακούμε το σώμα και την ψυχή μας, να αναγνωρίζουμε τα όρια της υγιούς προσπάθειας και να μην διστάζουμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω όταν αυτό είναι αναγκαίο.

Τα ακραία αποτελέσματα, θετικά ή αρνητικά, είναι συνυφασμένα με την απόφαση να κινηθούμε στα άκρα. Η επιλογή όμως του πώς θα διαχειριστούμε αυτή την πορεία, με ποια πυξίδα και ποιες αξίες, είναι αυτή που τελικά θα καθορίσει την ποιότητα αυτών των αποτελεσμάτων και τον αντίκτυπό τους στη ζωή μας. Ας επιδιώκουμε την υπέρβαση, αλλά ας το κάνουμε με σοφία, φροντίδα για τον εαυτό μας και επίγνωση των συνεπειών. Γιατί η πραγματική επιτυχία δεν μετριέται μόνο με τις κορυφές που κατακτήσαμε, αλλά και με την ακεραιότητα και την ευημερία που διατηρήσαμε στην πορεία.

Όταν χάνετε, μην σκύβετε ποτέ το κεφάλι κάτω...

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Στη ζωή, όπως και σε κάθε ταξίδι, υπάρχουν στιγμές που τα πράγματα δεν πάνε όπως τα είχαμε σχεδιάσει. Συναντάμε εμπόδια, κάνουμε λάθη, ίσως και να «χάνουμε» σε κάποιες μάχες. Η πρώτη αντίδραση, σχεδόν ενστικτώδης, είναι συχνά η απογοήτευση, η τάση να σκύψουμε το κεφάλι και, μερικές φορές, η σκέψη να τα παρατήσουμε. Όμως, ακριβώς εκεί, σε εκείνο το κρίσιμο σημείο, κρύβεται η μεγαλύτερη ευκαιρία για ανάπτυξη και, τελικά, για επιτυχία.

Το να μην τα παρατάμε δεν είναι απλώς ένα σύνθημα. Είναι μια στάση ζωής, μια νοοτροπία που καλλιεργείται. Πρέπει να συνηθίσουμε στην προσπάθεια, να την αγκαλιάσουμε ως αναπόσπαστο κομμάτι της διαδρομής προς οποιονδήποτε στόχο. Η επιτυχία σπάνια έρχεται χωρίς κόπο, χωρίς επιμονή, χωρίς τις μικρές ή μεγάλες καθημερινές προσπάθειες.

Ένα από τα πολυτιμότερα εργαλεία που έχουμε σε αυτή την πορεία είναι η ικανότητά μας να μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Κάθε λάθος, κάθε αποτυχία, δεν είναι ένα αδιέξοδο, αλλά ένας πολύτιμος δάσκαλος. Αντί να βλέπουμε τα λάθη ως απόδειξη ανικανότητας, ας τα αναλύουμε. Τι πήγε στραβά; Τι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει διαφορετικά; Αυτή η αναστοχαστική διαδικασία είναι το κλειδί για να μην επαναλάβουμε τα ίδια σφάλματα και για να βελτιώνουμε συνεχώς τις στρατηγικές μας.

Ακόμα κι αν μια προσέγγιση δεν απέδωσε, δεν σημαίνει ότι ο στόχος είναι ανέφικτος. Σημαίνει ότι πρέπει να γίνουμε πιο ευέλικτοι, πιο δημιουργικοί. Να ψάχνουμε κάθε φορά την καλύτερη λύση, να δοκιμάζουμε νέες μεθόδους, να προσαρμοζόμαστε στις συνθήκες. Αυτή η συνεχής αναζήτηση και προσαρμογή είναι που τελικά θα μας φέρει τα αποτελέσματα που επιθυμούμε.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι σίγουρα το τέλειο δεν είναι εφικτό. Η επιδίωξη της απόλυτης τελειότητας μπορεί να γίνει μια ψυχοφθόρα και τελικά ατελέσφορη διαδικασία. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να συμβιβαζόμαστε με τη μετριότητα. Μπορούμε να προσεγγίσουμε όσο μπορούμε πιο καλά την τελειότητα, να στοχεύουμε στην αριστεία, στη βέλτιστη εκδοχή του εαυτού μας και των αποτελεσμάτων μας.

Και το πιο σημαντικό; Όλη αυτή η διαδρομή μπορεί και πρέπει να γίνεται χωρίς άγχος και χωρίς να παρατήσουμε την προσπάθεια που θα μας οδηγήσει στον επιθυμητό στόχο. Όταν αγκαλιάζουμε την πρόκληση, όταν βλέπουμε την προσπάθεια ως ευκαιρία και τα λάθη ως μαθήματα, το άγχος μειώνεται. Η εστίαση μετατοπίζεται από τον φόβο της αποτυχίας στη χαρά της δημιουργίας και της εξέλιξης.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα βρεθείτε αντιμέτωποι με μια δυσκολία, την επόμενη φορά που θα νιώσετε ότι «χάνετε», θυμηθείτε: μην σκύβετε το κεφάλι. Σηκώστε το ψηλά, αναγνωρίστε την προσπάθεια που έχετε καταβάλει, μάθετε από την εμπειρία και συνεχίστε. Η επιμονή, η προσαρμοστικότητα και η πίστη στη διαδικασία είναι οι σύμμαχοί σας για να φτάσετε εκεί που ονειρεύεστε.

Όλα ξεκινούν από την οικογένεια

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Στην πολύπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη κοινωνία μας, ένας θεσμός παραμένει σταθερός ως θεμέλιος λίθος της ανθρώπινης ύπαρξης: η οικογένεια. Είναι ο πρώτος μας κόσμος, η πρώτη μας σχολή, το πρώτο μας καταφύγιο. Και όπως υποδηλώνει και ο τίτλος, όλα, ή σχεδόν όλα, ξεκινούν από εκεί.

Από τις πρώτες κιόλας στιγμές της ζωής μας, η οικογένεια διαμορφώνει την αντίληψή μας για τον κόσμο. Οι γονείς, τα αδέρφια, οι παππούδες και οι γιαγιάδες γίνονται οι πρώτοι μας δάσκαλοι. Μέσα από την αλληλεπίδραση μαζί τους μαθαίνουμε να μιλάμε, να περπατάμε, να τρώμε, αλλά και πιο σύνθετες έννοιες όπως η αγάπη, η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός και τα όρια. Οι αξίες που καλλιεργούνται στο οικογενειακό περιβάλλον, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, μας ακολουθούν σαν αόρατο νήμα σε όλη μας τη ζωή, επηρεάζοντας τις επιλογές, τις σχέσεις και τη συμπεριφορά μας.

Η οικογένεια είναι επίσης το πρώτο πεδίο όπου αναπτύσσονται οι συναισθηματικές μας δεξιότητες. Η αίσθηση του ανήκειν, η ασφάλεια της αποδοχής, η παρηγοριά στις δύσκολες στιγμές και η χαρά της επιτυχίας που μοιράζεται, όλα αυτά χτίζουν την ψυχική μας ανθεκτικότητα. Μια οικογένεια που παρέχει σταθερότητα και συναισθηματική υποστήριξη, εφοδιάζει τα μέλη της με τα απαραίτητα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής. Αντίθετα, η έλλειψη αυτών των στοιχείων μπορεί να αφήσει βαθιά σημάδια, επηρεάζοντας την αυτοεκτίμηση και την ικανότητα δημιουργίας υγιών σχέσεων στο μέλλον.

Πέρα όμως από την ατομική ανάπτυξη, η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο και στη διαμόρφωση της κοινωνίας. Οι πολίτες του αύριο γαλουχούνται σήμερα μέσα στις οικογένειές τους. Οι αρχές της συνεργασίας, της αλληλεγγύης, της υπευθυνότητας και του σεβασμού προς τον συνάνθρωπο, όταν διδάσκονται και βιώνονται στο σπίτι, μεταφέρονται αυτούσιες στην ευρύτερη κοινωνία. Μια κοινωνία αποτελούμενη από άτομα που έχουν μάθει να λειτουργούν αρμονικά μέσα στην οικογένειά τους, είναι πιο πιθανό να είναι μια κοινωνία συνεκτική, δίκαιη και προοδευτική.

Φυσικά, καμία οικογένεια δεν είναι τέλεια. Κάθε μία έχει τις δικές της προκλήσεις, τις δικές της δυσλειτουργίες και τις δικές της στιγμές αδυναμίας. Ωστόσο, η σημασία της ως σημείο εκκίνησης παραμένει αδιαμφισβήτητη. Ακόμα και οι αρνητικές εμπειρίες μπορούν, μέσα από την αναγνώριση και την προσπάθεια για αλλαγή, να γίνουν μαθήματα ζωής.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να αναγνωρίζουμε και να επενδύουμε στην αξία της οικογένειας. Να την στηρίζουμε, να την ενισχύουμε και να προσπαθούμε συνειδητά να δημιουργούμε μέσα σε αυτήν ένα περιβάλλον αγάπης, κατανόησης και ανάπτυξης. Γιατί, τελικά, η ποιότητα της ζωής μας, η ευτυχία μας και η πορεία της κοινωνίας μας ξεκινούν από αυτόν τον μικρό, αλλά τόσο ισχυρό πυρήνα: την οικογένεια. Είναι η κληρονομιά μας, η βάση μας και, σε μεγάλο βαθμό, το μέλλον μας. Και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε.

Μόνο όταν το ταξίδι τελειώσει καταλαβαίνεις την αξία του

 Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Κάθε ταξίδι, είτε κυριολεκτικό είτε μεταφορικό, είναι μια μικρογραφία της ίδιας της ζωής. Έχει μια αρχή, μια πορεία γεμάτη προσδοκίες, ανακαλύψεις, κάποιες φορές δυσκολίες, και αναπόφευκτα, ένα τέλος. Και είναι συχνά εκεί, στην τελική αναδρομή, κοιτώντας πίσω τις στιγμές που πέρασαν, που πραγματικά συνειδητοποιούμε το βάθος και την αξία όσων ζήσαμε.

Η ζωή μας είναι ένα μωσαϊκό εμπειριών. Δεν είναι τα υλικά αγαθά που συσσωρεύουμε, αλλά οι αναμνήσεις που δημιουργούμε, οι άνθρωποι που γνωρίζουμε, τα μαθήματα που παίρνουμε, οι προκλήσεις που ξεπερνάμε – αυτές είναι οι ψηφίδες που συνθέτουν τον μοναδικό καμβά της ύπαρξής μας. Κάθε γέλιο, κάθε δάκρυ, κάθε νέος τόπος, κάθε καινούργια γνώση, προσθέτει χρώμα και υφή σε αυτό το έργο τέχνης που είναι η ζωή μας. Είναι οι εμπειρίες που μας γεμίζουν, που μας πλουτίζουν εσωτερικά και μας διαμορφώνουν σε αυτό που είμαστε.

Στην πορεία αυτή, οι δύσκολες καταστάσεις είναι αναπόφευκτες. Σαν απρόσμενες καταιγίδες σε ένα ταξίδι ή δύσβατα μονοπάτια που καλούμαστε να διαβούμε. Ο τρόπος που τις διαχειριζόμαστε, όμως, είναι αυτός που καθορίζει την ποιότητα του ταξιδιού μας και του χαρακτήρα μας τελικά. Κάθε εμπόδιο είναι μια ευκαιρία για μάθηση, για ενδυνάμωση, για να ανακαλύψουμε κρυμμένες αντοχές. Αντί να τις φοβόμαστε, ας τις αντιμετωπίζουμε ως προκλήσεις που, όταν τις ξεπεράσουμε, θα μας κάνουν σοφότερους και πιο ανθεκτικούς. Η διαχείριση αυτών των στιγμών είναι μια τέχνη που καλλιεργείται, επιτρέποντάς μας να συνεχίζουμε το ταξίδι μας με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.

Και τι ομορφότερο από το να κάνουμε πολλά ταξίδια, τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά! Να ανοίγουμε τους ορίζοντές μας σε νέους τόπους, πολιτισμούς, γεύσεις. Κάθε τέτοιο ταξίδι μας φορτώνει με εικόνες, γνώσεις και μια αίσθηση ελευθερίας. Αλλά και τα μεταφορικά ταξίδια – η ενασχόληση με ένα νέο χόμπι, η αλλαγή καριέρας, η προσπάθεια για προσωπική βελτίωση – είναι εξίσου πολύτιμα. Κερδίζουμε από αυτά νέες δεξιότητες, μια βαθύτερη κατανόηση του εαυτού μας και του κόσμου, και κυρίως, την αίσθηση ότι εξελισσόμαστε.

Η αλήθεια είναι πως η ζωή είναι μικρή. Σαν ένα συναρπαστικό βιβλίο που κάποια στιγμή φτάνει στην τελευταία του σελίδα. Έχει αρχή, μέση και τέλος, όπως όλα τα πράγματα γύρω μας. Αυτή η συνειδητοποίηση δεν πρέπει να μας προκαλεί θλίψη, αλλά να μας κινητοποιεί. Είναι η ίδια η ζωή ένα μεγάλο, ανεπανάληπτο ταξίδι, και η κάθε μέρα είναι ένα νέο κεφάλαιο που περιμένει να γραφτεί. Ας το ζήσουμε λοιπόν στο έπακρο, με πάθος, με περιέργεια, με αγάπη. Ας μην αφήνουμε τις μέρες να περνούν αδιάφορα, αλλά ας τις γεμίζουμε με νόημα, με δράση, με στιγμές που θα αξίζει να θυμόμαστε.

Γιατί όταν αυτό το μεγάλο ταξίδι φτάσει στο τέλος του, αυτό που θα μείνει δεν θα είναι οι φόβοι που μας κράτησαν πίσω, ούτε οι ευκαιρίες που αφήσαμε να χαθούν. Θα είναι η γλυκιά γεύση των όσων ζήσαμε, η πληρότητα των στιγμών, η ευτυχία που νιώσαμε. Ας φροντίσουμε, λοιπόν, να φύγουμε από αυτό το ταξίδι ευτυχισμένοι, γεμάτοι εμπειρίες, με την καρδιά και το μυαλό πλούσια από τις περιπέτειες και τις ομορφιές που συναντήσαμε στον δρόμο μας. Γιατί τελικά, αυτό είναι που μετράει: να κοιτάμε πίσω και να χαμογελάμε, γνωρίζοντας ότι ζήσαμε αληθινά.

Η Παραβατικότητα Ανηλίκων στην Ελλάδα: Στατιστική Αποτύπωση, Αιτιολογική Προσέγγιση και Προοπτικές Παρέμβασης

Η νεανική παραβατικότητα αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο με σοβαρές και πολυεπίπεδες προεκτάσεις, τόσο για τους ίδιους τους ανήλικους που εμπλέκονται, όσο και για τις οικογένειές τους και την κοινωνία στο σύνολό της. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια αυξανόμενη ανησυχία για την έξαρση του φαινομένου στην Ελλάδα, όπως αυτή αποτυπώνεται στη δημόσια συζήτηση και στην ειδησεογραφία. Η αύξηση αυτή δεν συνιστά απλώς μια αριθμητική μεταβολή, αλλά ενδέχεται να σηματοδοτεί βαθύτερες κοινωνικές και ψυχολογικές αλλαγές που συντελούνται στις νεότερες γενιές, οι οποίες πιθανώς επιταχύνονται από πρόσφατες ή συνεχιζόμενες κρίσεις, όπως η πανδημία και οι οικονομικές δυσχέρειες που βιώνουν πολλές οικογένειες.  

Σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι η πολύπλευρη διερεύνηση του φαινομένου της παραβατικότητας ανηλίκων στην Ελλάδα. Αρχικά, θα επιχειρηθεί μια λεπτομερής στατιστική αποτύπωση της τρέχουσας κατάστασης και των πρόσφατων τάσεων, αξιοποιώντας τα διαθέσιμα δεδομένα. Στη συνέχεια, θα αναλυθούν οι πολυπαραγοντικοί αιτιολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση της παραβατικής συμπεριφοράς στους νέους, εξετάζοντας την επίδραση της οικογένειας, του σχολείου, των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών και άλλων σύγχρονων προκλήσεων. Ακολούθως, θα παρουσιαστεί το υφιστάμενο πλαίσιο παρέμβασης, συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατων πολιτικών και νομοθετικών πρωτοβουλιών, όπως η Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων. Τέλος, θα διατυπωθούν συγκεκριμένες προτάσεις για την ενίσχυση της πρόληψης και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του φαινομένου, με στόχο τη βελτίωση των υφιστάμενων παρεμβάσεων και τη διαμόρφωση ενός ασφαλέστερου μέλλοντος για τους νέους. Η μη αποτελεσματική αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας σήμερα ενέχει τον κίνδυνο εδραίωσης ενός κύκλου εγκληματικότητας που μπορεί να συνεχιστεί στην ενήλικη ζωή, επιφέροντας μακροπρόθεσμες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες για το σύνολο της κοινωνίας.

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τη σύνταξη της παρούσας έκθεσης βασίστηκε στην επισκόπηση και ανάλυση πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, συμπεριλαμβανομένων επίσημων στατιστικών στοιχείων της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛ.ΑΣ.), εκθέσεων και ανακοινώσεων αρμόδιων υπουργείων (όπως το Υπουργείο Δικαιοσύνης και το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη), δημοσιευμάτων στον Τύπο, καθώς και διαθέσιμου ερευνητικού υλικού και ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων που αφορούν τη νεανική παραβατικότητα στην Ελλάδα και διεθνώς.

Στατιστική Αποτύπωση της Νεανικής Παραβατικότητας στην Ελλάδα

Η κατανόηση της έκτασης και της φύσης της νεανικής παραβατικότητας είναι θεμελιώδης για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών πολιτικών. Τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία από την Ελληνική Αστυνομία παρέχουν μια σημαντική, αν και όχι εξαντλητική, εικόνα του φαινομένου.

Πρόσφατα Γενικά Στοιχεία: Το 2023, η Ελληνική Αστυνομία χειρίστηκε περισσότερα από 10.700 περιστατικά παραβατικότητας ανηλίκων. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι πάνω από 10.500 παιδιά ενεπλάκησαν σε παράνομες πράξεις κατά το ίδιο έτος. Αυτοί οι αριθμοί υπογραμμίζουν την ανησυχητική διάσταση του προβλήματος. Η ανάλυση των συγκριτικών στοιχείων για το πρώτο οκτάμηνο του 2024 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2023 αποκαλύπτει μια εκρηκτική αύξηση. Συγκεκριμένα, οι υποθέσεις παραβατικότητας ανηλίκων αυξήθηκαν κατά 47%, φτάνοντας τις 7.180 από 4.875 το προηγούμενο έτος. Αντίστοιχα, ο αριθμός των ανήλικων δραστών αυξήθηκε κατά 45%, από 6.157 σε 8.978.   

Κατηγορίες Αδικημάτων και Ποσοστιαίες Αυξήσεις (8μηνο 2024 vs 8μηνο 2023): Η αύξηση αυτή δεν είναι ομοιόμορφη σε όλες τις κατηγορίες αδικημάτων, με ορισμένες να παρουσιάζουν ιδιαίτερα ανησυχητικές τάσεις :   

• Πρόκληση σωματικών βλαβών: Ο αριθμός των ανήλικων δραστών αυξήθηκε κατά 73% (666 το 2024 έναντι 383 το 2023). Αυτή η δραματική αύξηση υποδηλώνει όχι απλώς μια ποσοτική αύξηση, αλλά ενδεχομένως και μια ποιοτική μεταβολή προς πιο βίαιες μορφές παραβατικότητας, όπου η βία ασκείται ενίοτε χωρίς σαφές κίνητρο, "έτσι για τη φάση".   
• Εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας (όπως βιασμός, προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας): Οι ανήλικοι δράστες αυξήθηκαν κατά 89% (93 το 2024 έναντι 49 το 2023). Είναι ενδεικτικό ότι μόνο το 2024, 21 ανήλικοι κατηγορήθηκαν για βιασμό και 37 για προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας. Η ένταση αυτής της αύξησης σε τόσο σοβαρά αδικήματα είναι εξαιρετικά ανησυχητική.   
• Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας (ληστείες, κλοπές, φθορές ξένης ιδιοκτησίας κ.ά.): Παρατηρήθηκε μια μικρότερη, αλλά υπαρκτή, αύξηση των δραστών κατά 10% (2.050 το 2024 έναντι 1.850 το 2023).
• Αδικήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας (αρπαγή, παράνομη κατακράτηση, απειλή κ.ά.): Οι δράστες αυξήθηκαν κατά 38% (198 το 2024 έναντι 143 το 2023).
• Άλλες κατηγορίες: Σημαντικές αυξήσεις παρατηρούνται και σε άλλες κατηγορίες, όπως οι προσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας (αύξηση δραστών 63.7%), τα αδικήματα σχετικά με ναρκωτικές ουσίες και οι παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.   

Δημογραφικά Χαρακτηριστικά και Άλλες Τάσεις: Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ορισμένες ανησυχητικές τάσεις όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των νεαρών παραβατών:

• Ηλικιακή κατανομή: Το 2023, από τους ανήλικους παραβάτες, 1.100 ήταν ηλικίας έως 11 ετών και 1.400 ήταν μεταξύ 12 και 14 ετών. Επιπλέον, αναφέρεται ότι το 26% των παιδιών αρχίζει την παραβατική του συμπεριφορά στην ηλικιακή ομάδα 8-14 ετών. Η μείωση του ορίου ηλικίας των εμπλεκομένων είναι ένα ιδιαίτερα κρίσιμο εύρημα, καθώς η πρώιμη έναρξη παραβατικής συμπεριφοράς αποτελεί ισχυρό προγνωστικό δείκτη για σοβαρότερη και πιο επίμονη παραβατικότητα στο μέλλον, εάν δεν υπάρξει έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση. Η έλλειψη ωριμότητας και η ευαλωτότητα σε εξωτερικές επιρροές καθιστούν τους νεότερους παραβάτες ιδιαίτερα ευάλωτους.   
• Φύλο: Παρατηρείται αυξητική τάση στη συμμετοχή κοριτσιών σε συμμορίες ανηλίκων.   
• Οργάνωση: Η παραβατικότητα εμφανίζει συχνά οργανωμένα χαρακτηριστικά, με τους ανήλικους να συγκροτούν ομάδες ή συμμορίες.   
• Γεωγραφική κατανομή: Ενώ το πρόβλημα είναι πανελλαδικό, ορισμένες περιοχές της Αττικής, όπως το Μαρούσι, η Κηφισιά, ο Πειραιάς, η Κυψέλη, ο Κολωνός, τα Σεπόλια, η Δάφνη, ο Υμηττός, το Περιστέρι, ο Άλιμος, η Ηλιούπολη, η Γλυφάδα, το Μενίδι, τα Λιόσια και η Πετρούπολη, καταγράφουν αυξημένη δραστηριότητα.   

Μακροπρόθεσμες Τάσεις και Σύγκριση με Ευρωπαϊκά Δεδομένα: Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, ο αριθμός των ανήλικων υπόπτων ανά 100.000 κατοίκους στην Ελλάδα αυξήθηκε από 353,27 το 2019 σε 433,63 το 2022, σημειώνοντας αύξηση περίπου 23%. Παρά την αύξηση αυτή, η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την καταγραφή του φαινομένου, καθώς το 2022 βρισκόταν στο 51% του μέσου όρου της Ε.Ε.. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ποσοστό των ανήλικων υπόπτων στο σύνολο των υπόπτων στην Ελλάδα παρέμεινε αμετάβλητο μεταξύ 2019 και 2022, μια τάση που διαφοροποιείται από τη γενικότερη ευρωπαϊκή εικόνα. Αυτό το φαινομενικό παράδοξο – σημαντική εγχώρια αύξηση αλλά θέση κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. – χρήζει προσεκτικής ερμηνείας. Μπορεί να οφείλεται σε διαφορές στον τρόπο καταγραφής των στοιχείων μεταξύ των χωρών, στο ότι τα συγκριτικά ευρωπαϊκά δεδομένα ενδέχεται να μην αποτυπώνουν τις πιο πρόσφατες εξελίξεις, ή στο ότι άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ιστορικά υψηλότερα ποσοστά. Σε κάθε περίπτωση, οι εθνικές αυξητικές τάσεις είναι από μόνες τους ανησυχητικές και δεν πρέπει να υποτιμώνται, καθώς η Εθνική Στρατηγική αναγνωρίζει την "περιορισμένη καταγραφή του φαινομένου στην Ελλάδα, καθώς λείπουν στοιχεία από επιστημονικές έρευνες" , υποδηλώνοντας ότι η πραγματική εικόνα ίσως ήταν υποεκτιμημένη. 

  

Πίνακας 1: Βασικά Στατιστικά Στοιχεία Παραβατικότητας Ανηλίκων στην Ελλάδα (Σύγκριση 8μήνου 2023 & 2024) Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από ΕΛ.ΑΣ.    

Κατηγορία Αδικήματος	8μηνο 2023 (Υποθέσεις)	8μηνο 2023 (Δράστες)	8μηνο 2024 (Υποθέσεις)	8μηνο 2024 (Δράστες)	Ποσοστιαία Μεταβολή Δραστών (%)
Προσβολές κατά της Πολιτειακής Εξουσίας	79	113	96	185	+63.7%
Εγκλήματα σχετικά με το Νόμισμα	8	15	13	18	+20.0%
Εγκλήματα σχετικά με τα Υπομνήματα (Πλαστογραφίες)	30	34	36	39	+14.7%
Εγκλήματα σχετικά με την Απονομή Δικαιοσύνης	5	5	11	11	+120.0%
Κοινώς Επικίνδυνα Εγκλήματα	17	27	22	27	0.0%
Εγκλήματα κατά της Ασφάλειας των Συγκοινωνιών	6	10	8	11	+10.0%
Εγκλήματα κατά της Ζωής	5	7	10	15	+114.3%
Σωματικές Βλάβες	283	383	433	666	+73.9%
Εγκλήματα κατά της Προσωπικής Ελευθερίας	106	143	155	198	+38.5%
Εγκλήματα κατά της Γενετήσιας Ελευθερίας & Εγκλήματα Οικονομικής Εκμετάλλευσης της Γενετήσιας Ζωής	38	49	69	93	+89.8%
Εγκλήματα κατά της Τιμής	69	78	87	111	+42.3%
Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας	1260	1850	1457	2050	+10.8%
Εγκλήματα κατά των Περιουσιακών Δικαιωμάτων	15	20	51	70	+250.0%
Ειδικός Ποινικός Νόμος και Άλλες Διατάξεις (Ναρκωτικά, ΚΟΚ, Όπλα, Αλλοδαποί)	2954	3423	4732	5484	+60.2%
ΣΥΝΟΛΟ	4875	6157	7180	8978	+45.8%

Ο παραπάνω πίνακας συνοψίζει τα πιο πρόσφατα συγκριτικά δεδομένα, παρέχοντας μια άμεση και σαφή εικόνα της ραγδαίας εξέλιξης του φαινομένου. Οι ποσοστιαίες μεταβολές αναδεικνύουν τις κατηγορίες αδικημάτων που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη έξαρση, θεμελιώνοντας την ανάλυση που ακολουθεί και υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη για παρεμβάσεις.

3. Πολυπαραγοντική Ανάλυση των Αιτιών της Νεανικής Παραβατικότητας

Η νεανική παραβατικότητα δεν αποτελεί προϊόν ενός μεμονωμένου παράγοντα, αλλά συνιστά το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης ατομικών, οικογενειακών, σχολικών, κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών επιρροών. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.

Ο Ρόλος της Οικογένειας: Η οικογένεια αποτελεί τον πρωταρχικό φορέα κοινωνικοποίησης και η δυναμική της επηρεάζει καθοριστικά την ανάπτυξη του παιδιού. Δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα, χαρακτηριζόμενα από τεταμένες γονεϊκές σχέσεις ή την απουσία ενός γονέα (είτε ουσιαστική είτε μεταφορική, δηλαδή έλλειψη συναισθηματικής παρουσίας), έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο παραβατικότητας. Η συναισθηματική εγκατάλειψη εντός της οικογένειας μπορεί να ωθήσει τους εφήβους να αναζητήσουν αποδοχή και ταυτότητα εκτός σπιτιού, συχνά σε παραβατικές ομάδες συνομηλίκων. Η παρουσία παραβατικών γονέων ή γονέων με ψυχικές διαταραχές, οι ακραίες μέθοδοι ανατροφής (υπερβολική αυστηρότητα ή χαλαρότητα) και η έλλειψη σαφών ορίων αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες. Επιπλέον, η έλλειψη γονικής επίβλεψης και ουσιαστικής επικοινωνίας, η έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία ή η χρήση σωματικής τιμωρίας ως μέσου διαπαιδαγώγησης συνδέονται με αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης παραβατικής συμπεριφοράς. Οι χρόνιες οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ορισμένες οικογένειες μπορούν επίσης να επηρεάσουν αρνητικά τον γονεϊκό ρόλο, αυξάνοντας το στρες και μειώνοντας την ικανότητα των γονέων να παρέχουν ένα σταθερό και υποστηρικτικό περιβάλλον. Αυτοί οι παράγοντες συχνά αλληλεπιδρούν: για παράδειγμα, οι οικονομικές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένο στρες των γονέων, μειωμένη γονική επίβλεψη και, κατ' επέκταση, στην αναζήτηση από τον νέο ταυτότητας και αποδοχής σε παραβατικές ομάδες συνομηλίκων.   

Ο Ρόλος του Σχολείου και των Συνομηλίκων: Το σχολικό περιβάλλον και οι σχέσεις με τους συνομηλίκους διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Η πτώση της σχολικής επίδοσης και οι αδικαιολόγητες απουσίες μπορούν να αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια για την εμπλοκή σε παραβατικές συμπεριφορές. Η συναναστροφή με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ή με συνομηλίκους που ήδη εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά αυξάνει την πιθανότητα υιοθέτησης παρόμοιων προτύπων. Η περίοδος της πανδημίας και η παρατεταμένη απομάκρυνση από το σχολείο φαίνεται να αποτέλεσαν σημείο καμπής, οδηγώντας σε αύξηση των περιστατικών σχολικού εκφοβισμού και βίας μετά την επιστροφή στις τάξεις. Η ανάγκη για ένταξη σε μια ομάδα, η επίδειξη και η επιβεβαίωση από τους συνομηλίκους μπορούν να ωθήσουν τους νέους σε παραβατικές πράξεις.   

Κοινωνικοοικονομικοί και Πολιτισμικοί Παράγοντες: Ευρύτεροι κοινωνικοοικονομικοί και πολιτισμικοί παράγοντες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του πλαισίου εντός του οποίου αναπτύσσεται η νεανική παραβατικότητα. Η υποχώρηση της ουσιαστικής παιδείας και η έκθεση σε κακοποιητικές συμπεριφορές ή πρότυπα επιθετικής συμπεριφοράς στην ευρύτερη κοινότητα μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις. Κοινωνικά προβλήματα όπως η συγκεντρωμένη φτώχεια, οι έντονες κοινωνικές ανισότητες, η απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς και το υποβαθμισμένο αστικό περιβάλλον δημιουργούν συνθήκες που ευνοούν την παραβατικότητα. Η νεανική παραβατικότητα έχει χαρακτηριστεί ως "η κραυγή μιας γενιάς σε κρίση" , αντικατοπτρίζοντας τη δυσφορία και την αποξένωση που μπορεί να βιώνουν οι νέοι.   

Ψυχολογικοί Παράγοντες και Ατομικές Διαδρομές: Σε ατομικό επίπεδο, ψυχολογικοί παράγοντες και τραυματικές εμπειρίες μπορούν να συμβάλουν στην εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς. Έρευνες δείχνουν ότι παιδιά που έχουν βιώσει τραύματα εμφανίζουν συχνά υψηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων μπορεί να οδηγήσουν σε παραβατικές συμπεριφορές ως μέσο έκφρασης ή αναζήτησης αποδοχής. Οι ανήλικοι παραβάτες συχνά περιγράφονται ως ένας πληθυσμός που "πάσχει", με αυξημένη επικινδυνότητα για τους ίδιους και τους άλλους, και με πιθανότητα συνύπαρξης ψυχικών διαταραχών. Συχνά πρόκειται για "θυμωμένα παιδιά", των οποίων ο θυμός, μια αρνητική ενέργεια, χρειάζεται να μετατραπεί σε θετική. Οι νέοι που εμπλέκονται σε παραβατικές πράξεις μπορεί να υιοθετούν τεχνικές εξουδετέρωσης ή δικαιολόγησης της συμπεριφοράς τους, όπως η άρνηση της ύπαρξης θύματος, η κατηγορία εναντίον εκείνων που τους κατηγορούν ή η επίκληση ανώτερων αξιών (π.χ. πίστη στην ομάδα).   

Επίδραση Σύγχρονων Προκλήσεων: Οι σύγχρονες τεχνολογικές και πολιτισμικές εξελίξεις εισάγουν νέες προκλήσεις. Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην έξαρση των συμπλοκών, μέσω της προβολής παραβατικών "κατορθωμάτων" και του μιμητισμού, είναι σημαντικός. Η πολύωρη ενασχόληση με βιντεοπαιχνίδια βίαιου περιεχομένου και η συνεχής έκθεση σε ακατάλληλο διαδικτυακό περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσουν στην "κανονικοποίηση" της βίας στα μάτια των νέων. Αυτή η "κανονικοποίηση" της βίας, σε συνδυασμό με την προβολή στα social media, μπορεί να διαμορφώνει μια υποκουλτούρα όπου η παραβατικότητα γίνεται αντιληπτή όχι μόνο ως αποδεκτή αλλά και ως επιθυμητή ή ως μέσο απόκτησης κύρους εντός συγκεκριμένων ομάδων. Επιπλέον, το τεχνολογικό χάσμα μεταξύ γονέων και παιδιών, δηλαδή η ικανότητα των ανηλίκων να χρησιμοποιούν τεχνολογίες χωρίς επαρκή επιτήρηση, εντείνει την ασάφεια των ορίων μεταξύ ανήλικης και ενήλικης ταυτότητας, με μη επαρκώς διερευνημένες μακροπρόθεσμες κοινωνικές επιπτώσεις. Η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας και η αδυναμία ανάπτυξης κρίσιμων κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως η ενσυναίσθηση και η ειρηνική επίλυση συγκρούσεων , δημιουργούν ένα κενό που η παραβατικότητα έρχεται συχνά να καλύψει ως ένας δυσλειτουργικός τρόπος έκφρασης και διαχείρισης των συναισθημάτων και των διαπροσωπικών σχέσεων.   

4. Υφιστάμενο Πλαίσιο Παρέμβασης: Πολιτικές, Δομές και Δράσεις

Η αναγνώριση της αυξανόμενης ανησυχίας για τη νεανική παραβατικότητα έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη και εφαρμογή μιας σειράς πολιτικών, δομών και δράσεων με στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου. Παρατηρείται μια στροφή προς μια πιο ολιστική και προληπτική προσέγγιση, αναγνωρίζοντας ότι η καταστολή από μόνη της δεν αρκεί για την αποτελεσματική διαχείριση ενός τόσο πολύπλοκου ζητήματος.

Η Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων (2025-2030): Μια κεντρική πρωτοβουλία είναι η εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων για την περίοδο 2025-2030. Πρόκειται για ένα συνολικό και κεντρικό πλαίσιο πολιτικών και δράσεων, και είναι η πρώτη φορά που το κράτος ζητά από επιστήμονες να προτείνουν ένα ολιστικό πλαίσιο για τη διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας των ανηλίκων. Η στρατηγική αυτή καλύπτει ένα ευρύ φάσμα εκφάνσεων της βίας (μεταξύ ανηλίκων, ενδοοικογενειακή, ενδοσχολική, διαδικτυακή, κοινοτική – συμπεριλαμβανομένης της ρατσιστικής, εξτρεμιστικής και οπαδικής βίας) καθώς και διάφορες μορφές παραβατικής συμπεριφοράς (κλοπές, ληστείες, χρήση ναρκωτικών ουσιών, οπλοχρησία κ.ά.). Ο σχεδιασμός της βασίστηκε στην ανάλυση στατιστικών δεδομένων, στην αξιοποίηση ερευνητικών ευρημάτων και στη μελέτη διεθνών μοντέλων και καλών πρακτικών. Η στρατηγική, έκτασης 150 σελίδων , περιλαμβάνει 23 βελτιωτικά μέτρα για ήδη εφαρμοζόμενες πολιτικές, 29 νέες πολιτικές, εκ των οποίων 7 χαρακτηρίζονται ως εμβληματικές, 5 οριζόντιες πολιτικές και συνολικά 69 μέτρα. Οι επτά εμβληματικές πολιτικές είναι οι ακόλουθες :   

Εκπαιδεύοντας μη βίαιους πολίτες: Περιλαμβάνει υποχρεωτική εκπαίδευση στην ειρηνική επίλυση συγκρούσεων και τη διαμεσολάβηση, εφαρμογή του μέτρου της αποβολής εντός του σχολείου με παιδαγωγική/συμβουλευτική προσέγγιση, και την "κοινωνική εργασία" στο σχολείο.   

1. Θεσμοθέτηση και λειτουργία τεχνικού γυμνασίου.
2. Ενίσχυση της θετικής γονεϊκότητας: Μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης, πρόληψης και υποστήριξης γονέων και υποψηφίων γονέων, με προσαρμογή σε διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικοοικονομικά πλαίσια.
3. Ψηφιακή ενηλικίωση στα 15 έτη, μηχανισμοί ελέγχου και ηλικιακή ταυτοποίηση χρηστών: Περιλαμβάνει την ψηφιακή εφαρμογή για ανηλίκους "Kids Wallet".
4. Πρόληψη και αντιμετώπιση της εξτρεμιστικής και ρατσιστικής βίας και της ρητορικής μίσους: Μέσω της διοργάνωσης debates σε επίπεδο κοινότητας, της ανάπτυξης θεσμού περιφερειακού συμβουλίου παιδιών και της δημιουργίας Τοπικών Δικτύων Πρόληψης της Παραβατικότητας.
5. Ολιστική υποστήριξη και πρόληψη της δευτερογενούς θυματοποίησης των ανηλίκων: Μέσω της θεσμικής ανασυγκρότησης και γεωγραφικής ανάπτυξης των "Σπιτιών του Παιδιού" για την υποστήριξη όλων των ανήλικων θυμάτων.   
6. Ένας κόμβος εξειδικευμένων υπηρεσιών για τους ανήλικους παραβάτες: Με στόχο τη δημιουργία διαλειτουργικής μονάδας φιλικής δικαιοσύνης, την εκπόνηση πρωτοκόλλων ενεργειών και εργαλείων ατομικής αξιολόγησης κινδύνου. Τον συντονισμό της υλοποίησης της Εθνικής Στρατηγικής έχει αναλάβει η Προεδρία της Κυβέρνησης, σε συνεργασία με 10 συναρμόδια Υπουργεία, ενώ η παρακολούθηση θα γίνεται μέσω 38 δεικτών. Η επιτυχία αυτής της φιλόδοξης στρατηγικής θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εξασφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης, τον αποτελεσματικό συντονισμό μεταξύ των πολυάριθμων εμπλεκόμενων φορέων, την κατάλληλη κατάρτιση του προσωπικού που θα κληθεί να την εφαρμόσει και την ουσιαστική εμπλοκή των τοπικών κοινοτήτων. Η παραδοχή εντός της ίδιας της στρατηγικής ότι "λείπουν στοιχεία από επιστημονικές έρευνες και μελέτες" στην Ελλάδα υπογραμμίζει την κρίσιμη ανάγκη για συστηματική, μακροχρόνια έρευνα που θα τεκμηριώνει τις πολιτικές και θα αξιολογεί τις παρεμβάσεις, πέρα από τα αστυνομικά στατιστικά, ώστε οι δράσεις να είναι πραγματικά προσαρμοσμένες στην ελληνική πραγματικότητα.   

Νομοθετικές Πρωτοβουλίες και Αναμορφωτικά Μέτρα: Στο πλαίσιο της ποινικής μεταχείρισης, για ανηλίκους άνω των 15 ετών που διαπράττουν κακουργήματα, υπάρχει η δυνατότητα να αποφασιστεί ο εγκλεισμός τους σε φυλακή ανηλίκων. Ωστόσο, η σύγχρονη τάση εστιάζει στην αποφυγή σκληρών μέτρων και στην προώθηση της "φιλικής προς το παιδί Δικαιοσύνης". Προς αυτή την κατεύθυνση, έχουν νομοθετηθεί τρία πρωτοποριακά αναμορφωτικά μέτρα στον Ποινικό Κώδικα :   

1. Ένταξη σε αθλητικές δραστηριότητες: Οι δικαστές ανηλίκων μπορούν να επιβάλλουν την ένταξη των ανηλίκων σε αθλητικά σωματεία. Το μέτρο αυτό εφαρμόζεται πιλοτικά σε πέντε περιφέρειες της χώρας.
2. Συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες: Προβλέπεται η δυνατότητα συμμετοχής σε πολιτιστικές δράσεις, όπως θεατρικές ομάδες, με στόχο τη μετατροπή του θυμού σε θετική ενέργεια.
3. Παροχή κοινωφελούς εργασίας: Ως παράδειγμα αναφέρεται η ανάθεση εργασίας σε συντηρητές έργων τέχνης σε περίπτωση βανδαλισμού, ώστε η καταστροφική τάση να μετατραπεί σε θετική ενέργεια φροντίδας. Ο στόχος αυτών των μέτρων είναι η αποφυγή του εγκλεισμού σε αναμορφωτήρια ή φυλακές ανηλίκων και η επανένταξη των παιδιών στην κοινωνία ως ενεργά και δημιουργικά μέλη.   

Ο Ρόλος των Διωκτικών Αρχών και του Συστήματος Δικαιοσύνης Ανηλίκων: Η Ελληνική Αστυνομία υλοποιεί ειδικές επιχειρήσεις και ελέγχους για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας ανηλίκων. Για παράδειγμα, τον Σεπτέμβριο του 2023, πραγματοποιήθηκαν 1.353 συλλήψεις ανηλίκων για 1.201 υποθέσεις, με τα αδικήματα να περιλαμβάνουν σωματικές βλάβες, αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, παραβάσεις του Κ.Ο.Κ., αδικήματα περί όπλων και ναρκωτικών, καθώς και κλοπές και ληστείες. Αναφέρεται επίσης ότι η ΕΛ.ΑΣ. σημειώνει υψηλά ποσοστά εξιχνιάσεων σε σοβαρές περιπτώσεις βίας μεταξύ ανηλίκων. Στο πλαίσιο του συστήματος δικαιοσύνης ανηλίκων, λειτουργούν τα Αυτοτελή Γραφεία Ανηλίκων Θυμάτων, γνωστά ως "Σπίτι του Παιδιού" , ενώ προβλέπεται και η ίδρυση ξενώνων για παραβατικούς εφήβους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με ψυχικές διαταραχές.   

Άλλες Δράσεις Πρόληψης και Υποστήριξης: Πέραν των παραπάνω, υλοποιούνται και άλλες δράσεις, όπως η λειτουργία της πλατφόρμας καταγγελιών για περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού (stop-bullying.gov.gr) και η ενσωμάτωση Εργαστηρίων Δεξιοτήτων στα σχολεία με στόχο την καλλιέργεια του πνεύματος κατά της βίας και των διακρίσεων. Επίσης, αναπτύσσονται δράσεις για την προστασία των ανηλίκων από τους κινδύνους του διαδικτύου και τον εθισμό σε αυτό.